Mười năm trước, các chuyên gia không nghĩ dân số thế giới sẽ đạt đỉnh trong thế kỷ này nhưng trong một bước ngoặt “đáng kể”, kịch bản này hiện được đánh giá là rất có thể xảy ra.
Hôm nay, Liên Hợp Quốc đã công bố phân tích mới nhất về dân số thế giới, ước tính dân số thế giới sẽ giảm đi 700 triệu người vào năm 2100, thấp hơn 6% so với dự đoán cách đây một thập kỷ.
Nhà nhân khẩu học Tiến sĩ Liz Allen của Đại học Quốc gia Úc (ANU) nói với SBS News: “5 năm trước, chúng ta đã nói về một tương lai dân số rất khác trên thế giới”.
“Chúng ta đã chuyển từ lo ngại về tình trạng quá đông dân số trên toàn thế giới sang lo ngại về dân số nhỏ không bền vững ở hầu hết các nơi trên thế giới – đó là một sự chuyển hướng đầy kịch tính.”
Bản sửa đổi năm 2024 của Báo cáo Triển vọng Dân số Thế giới, được Liên hợp quốc cập nhật thường xuyên kể từ năm 1951, sẽ được công bố vào Ngày Dân số Thế giới nhằm mục đích nâng cao nhận thức về các vấn đề dân số toàn cầu.
Chúng ta đã chuyển từ lo ngại về tình trạng quá đông dân số trên toàn thế giới sang lo ngại về dân số nhỏ không bền vững ở hầu hết các nơi trên thế giới – đó là một sự chuyển hướng đầy kịch tínhTiến sĩ Liz Allen của Đại học Quốc gia Úc (ANU)
Phó thư ký LHQ về các vấn đề kinh tế và xã hội Li Junhua cho biết tỷ lệ sinh ở một số quốc gia thấp hơn dự đoán trước đó và tốc độ giảm nhanh hơn một chút ở một số khu vực có tỷ lệ sinh cao.
Ông nói: “Bối cảnh nhân khẩu học đã phát triển rất nhiều trong những năm gần đây”.
Dân số thế giới hiện được dự đoán sẽ đạt đỉnh vào giữa những năm 2080, tăng trong 60 năm tới từ 8,2 tỷ người vào năm 2024 lên khoảng 10,3 tỷ người. Dự kiến con số này sẽ giảm xuống còn khoảng 10,2 tỷ vào cuối thế kỷ này.
Xác suất dân số đạt đỉnh trong thế kỷ này được ước tính là 80%. Một thập kỷ trước, Liên Hợp Quốc ước tính xác suất xảy ra là 30%.
Li cho biết đây là một "dấu hiệu đầy hy vọng" rằng dân số thế giới hiện dự kiến sẽ đạt đỉnh sớm hơn và ở mức thấp hơn trước, đồng thời nói rằng điều này có thể có nghĩa là "giảm áp lực môi trường" do mức tiêu thụ tổng thể thấp hơn.
“Tuy nhiên, tốc độ tăng trưởng dân số chậm hơn sẽ không loại bỏ nhu cầu giảm tác động trung bình do hoạt động của mỗi cá nhân gây ra.”
Mức sinh thấp hơn dự kiến
Đỉnh dân số trước đó được cho là do mức sinh thấp hơn dự kiến ở một số quốc gia lớn nhất thế giới, đặc biệt là Trung Quốc, nơi tốc độ tăng trưởng dân số đã đạt đỉnh.
Trên toàn cầu, trung bình phụ nữ sinh ít hơn một con so với khoảng năm 1990.
Số người ở Trung Quốc, cùng với các nước như Đức, Nhật Bản và Liên bang Nga hiện được dự đoán sẽ giảm trong 30 năm tới.
Dân số Trung Quốc đã đạt đỉnh và dự kiến sẽ tiếp tục giảm cho đến cuối thế kỷ này. Source: SBS
Dân số Úc dự kiến sẽ tiếp tục tăng trong thế kỷ tới. Source: SBS
Liên Hợp Quốc cho biết việc loại bỏ sinh con ở các bé gái dưới 18 tuổi, vốn vẫn chiếm 3,5% tổng số ca sinh trên toàn thế giới, có khả năng làm chậm tốc độ tăng dân số ở các quốc gia ở châu Phi cận Sahara.
Tỷ lệ người già ở Nigeria thấp hơn so với các nước khác. Source: SBS
Không phải tất cả các quốc gia đều có thể duy trì mức độ tiếp nhận người nhập cư của Úc
Úc là một trong khoảng 50 quốc gia và khu vực, nơi nhập cư được dự đoán là động lực chính thúc đẩy tăng trưởng dân số cho đến năm 2100. Các quốc gia khác bao gồm Canada và Hoa Kỳ.
Đến năm 2100, Úc dự kiến sẽ là nơi sinh sống của 43 triệu người, lớn hơn nhiều so với dân số ước tính hiện tại là 27 triệu.
Gần 60% dân số hiện tại của Úc ở độ tuổi từ 20 đến 64. Mặc dù con số này dự kiến sẽ giảm nhẹ nhưng hơn một nửa vẫn sẽ ở độ tuổi lao động vào năm 2100.
Ở những quốc gia như Nhật Bản và Ý, những người trong độ tuổi lao động sẽ giảm xuống còn chưa đến một nửa dân số vào năm 2045 - chỉ hơn 20 năm.
Dân số trong độ tuổi lao động của Trung Quốc dự kiến sẽ giảm xuống còn 43% vào năm 2100.
Dân số trong độ tuổi lao động ở Nhật Bản sẽ giảm xuống dưới một nửa dân số của cả nước vào năm 2045. Source: SBS
Ông nói: “Ví dụ đối với Trung Quốc, để sử dụng sự di cư giống như Úc để bù đắp cho tỷ lệ sinh thấp, họ sẽ phải có khoảng 10 triệu người di cư đến Trung Quốc mỗi năm”.
“Điều đó hoàn toàn không thể xảy ra… Australia đủ nhỏ để mức độ di cư của chúng tôi có thể chấp nhận được.”
'Cạnh tranh nhiều hơn cho người di cư có tay nghề'
Nhà kinh tế đô thị Terry Rawnsley của KPMG cho biết việc dựa vào nhập cư để thúc đẩy dân số lao động không hẳn là một vấn đề nhưng điều đó có nghĩa là lượng khách quốc tế tăng vọt có thể có tác động lớn hơn đến các vấn đề như khả năng chi trả nhà ở, so với tỷ lệ sinh tăng nhẹ.
Rawnsley cho biết, nếu Úc không muốn dựa vào nguồn di cư thì có thể xem xét việc tăng tỷ lệ sinh, mặc dù điều này có thể đòi hỏi phải giải quyết các thách thức như khả năng chi trả nhà ở để mọi người cảm thấy đủ an toàn về tài chính để sinh con.
Úc có tỷ lệ sinh khoảng 1,7 trên một phụ nữ, thấp hơn mức 2,1 ca sinh cần thiết để duy trì mức dân số ổn định trong thời gian dài mà không cần di cư.
Tỷ lệ sinh của Úc đã giảm xuống dưới tỷ lệ thay thế để duy trì quy mô dân số.
Theo Rawnsley, việc tăng tỷ lệ sinh của Australia sẽ làm giảm nguy cơ đất nước này phụ thuộc quá nhiều vào nhập cư để ổn định trong tương lai. Tuy nhiên, nó sẽ không giải quyết được nhu cầu lao động hiện tại của đất nước.
Ông nói: “Cả thế giới đang già đi – và ngày càng có nhiều sự cạnh tranh đối với những người di cư có tay nghề trên toàn thế giới”.
Allen cho biết thêm, việc nhập cư ngày càng tăng trên khắp thế giới cũng dẫn đến tư tưởng bài ngoại ngày càng tăng và các mối lo ngại khác.
Khả năng chi trả nhà ở có thể là chìa khóa để tăng tỷ lệ sinh
Allen liệt kê bốn vấn đề chính ảnh hưởng đến quyết định có con của người trẻ. Chúng bao gồm cuộc khủng hoảng về khả năng chi trả nhà ở, chi phí sinh hoạt tăng cao, việc làm ổn định và những lo ngại về tác động của biến đổi khí hậu.
Bà nói: “Dựa trên các xu hướng hiện tại xung quanh những cuộc khủng hoảng này, chúng tôi dự đoán rằng những cuộc khủng hoảng này sẽ không trở nên tốt hơn và không tự giải quyết được, chúng cần một số biện pháp can thiệp”.
Bà cho rằng những người trẻ tuổi cần cảm thấy đủ an toàn và thoải mái về tương lai của mình để có con và tăng tỷ lệ sinh của đất nước.
Khả năng chi trả nhà ở đang ảnh hưởng đến quyết định sinh con của người trẻ. Source: AAP
“Nếu chúng ta muốn tăng dân số trong độ tuổi lao động [và] khuyến khích mọi người sinh con, chúng ta thực sự cần có nhà ở giá phải chăng… cho dù họ hiện đang sống ở đây hay đang tìm cách di cư đến Úc.”
Trách nhiệm và nghĩa vụ gia đình không đồng đều cũng có thể cản trở phụ nữ
Allen cho biết phụ nữ ở Úc đang được yêu cầu "gánh cho tương lai của chúng ta", duy trì một vị trí trong lực lượng lao động được trả lương đồng thời nuôi dạy con cái.
Bà nói: “Vấn đề là phụ nữ vẫn chiếm phần lớn công việc nhà."
Liên hợp quốc lưu ý rằng sự phân chia công việc gia đình không đồng đều trong các hộ gia đình và việc hỗ trợ phúc lợi gia đình và trẻ em không đầy đủ có thể ngăn cản phụ nữ và các cặp vợ chồng chào đón thêm các thành viên mới, ngay cả khi họ muốn.
Phụ nữ vẫn chiếm phần lớn công việc không được trả lương.Tiến sĩ Liz Allen, Đại học Quốc gia Australia
Mặc dù Liên Hợp Quốc đã hướng các bình luận của mình tới các quốc gia nơi dân số đã đạt đỉnh hoặc dự kiến sẽ đạt đỉnh trong ba thập kỷ tới, không bao gồm Australia, Allen tin rằng đó là điều Australia cũng nên xem xét.
Allen cho biết cần phải có một cuộc trò chuyện về bất bình đẳng giới và điều này bao gồm việc cho phép nam giới thực hiện các vai trò mà họ mong muốn, bao gồm cả việc là người chăm sóc chính cho một đứa trẻ.
Bà nói, đảm bảo bình đẳng giới từ sân chơi đến phòng họp sẽ tạo ra một môi trường nơi mọi người có thể có con nếu họ muốn "mà không ảnh hưởng đến danh tính của chính họ".
Liên Hợp Quốc tin rằng việc áp dụng các chính sách nhằm cân bằng cuộc sống gia đình và công việc có thể khuyến khích nhiều phụ nữ tham gia lực lượng lao động hơn, hỗ trợ người dân sinh con và tăng cường an ninh kinh tế cho nam giới và phụ nữ ở độ tuổi lớn tuổi.
Các lựa chọn bao gồm nghỉ phép có lương của cha mẹ, sắp xếp công việc linh hoạt, chăm sóc trẻ em với giá cả phải chăng, dịch vụ chăm sóc người già và khuyến khích phân bổ công việc nhà một cách bình đẳng.
Dân số già của Úc là một vấn đề không thể bỏ qua.
Allen cho biết dân số bị thu hẹp không phải là vấn đề theo đúng nghĩa của họ, mặc dù có những vấn đề mà Úc nên lưu ý.
Bà nói: “Chúng ta chỉ cần nhìn vào Ý hoặc Hy Lạp để [hiểu] tương lai sẽ ra sao nếu Australia không giải quyết được những trở ngại về nhân khẩu học của mình.”.
"[Đó] là một dân số mà người lớn tuổi là thành phần quan trọng và những người trẻ tuổi đang phải vật lộn để tồn tại."
Liên hợp quốc dự đoán số người từ 65 tuổi trở lên sẽ vượt số trẻ em dưới 18 tuổi vào cuối những năm 2070.
Điều này gây thêm căng thẳng cho những người trong độ tuổi lao động phải kiếm đủ thu nhập để hỗ trợ những người hưởng lương hưu và đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng trong lĩnh vực y tế và chăm sóc người già.
Rawnsley cho biết một phần của thách thức là con người ngày càng sống lâu hơn và dành nhiều năm nghỉ hưu hơn.
Allen cho biết nhiều hậu quả của dân số già vẫn chưa được biết đến, đồng thời chỉ ra rằng nhiều nhà nhân khẩu học trước đây nghĩ rằng sẽ có dư thừa nhà ở cho các hộ gia đình.
Bà nói: “Điều đó không xảy ra ở Úc, không đến mức mà nhiều người đưa ra giả thuyết”.
Allen nói: Mặc dù những thách thức mà Úc đang phải đối mặt không tệ như các quốc gia khác, một phần vì nước này có thể dựa vào nhập cư để giúp hỗ trợ dân số, nhưng chúng ta không thể tự mãn.
“Chúng ta cần có chiến lược trong việc đảm bảo rằng chúng ta có sẵn tất cả các yếu tố phù hợp để đảm bảo phúc lợi cho người dân trong tương lai.”
Công nghệ có thể giúp giải quyết những thách thức của dân số già
Các lựa chọn khác để giải quyết những thách thức của dân số già bao gồm việc khuyến khích mọi người làm việc lâu hơn hoặc bắt đầu làm việc.
Công nghệ cũng có thể được sử dụng để cải thiện năng suất để có thể tạo ra nhiều thu nhập hơn trong cùng số giờ làm việc.
Rawnsley cho biết chính phủ nên xem xét cung cấp nhiều ưu đãi hơn thông qua hệ thống thuế và chuyển giao để khuyến khích người dân làm việc nhiều giờ hơn mà không bị mất các khoản thanh toán chính phủ.
Cũng cần có nhiều hỗ trợ hơn để đào tạo hoặc nâng cao kỹ năng cho những người lao động lớn tuổi hơn trong việc sử dụng công nghệ như ChatGPT để họ có thể ở lại lực lượng lao động lâu hơn.
Đào tạo người lớn tuổi sử dụng công nghệ mới có thể giúp họ ở lại lực lượng lao động lâu hơn. Source: Supplied
Ông cho biết cũng đã có nỗ lực cải thiện sức khỏe và phúc lợi của người lớn tuổi, đồng thời giúp họ năng động tại nhà, điều này có thể giảm chi phí y tế lâu dài.
McDonald lưu ý rằng giải pháp thay thế duy nhất khác là khuyến khích nhiều người chết hơn, "nhưng tôi không nghĩ rằng chúng tôi không cố gắng làm điều đó ở nhiều nơi".
Phụ nữ có tuổi thọ cao hơn
Theo Liên Hợp Quốc, vì họ sống lâu hơn nên phụ nữ nhiều hơn nam giới ở hầu hết các nhóm dân số khi họ già đi.
Tổ chức này cho biết các chính sách nên giải quyết vấn đề kéo dài tuổi thọ của phụ nữ bằng cách đảm bảo quyền tiếp cận các phúc lợi hưu trí, ưu tiên các nhu cầu chăm sóc sức khỏe dành riêng cho từng giới và tăng cường hệ thống hỗ trợ xã hội để giảm bớt gánh nặng chăm sóc.
Allen cho biết lão hóa là một "hiện tượng nữ tính hóa" sẽ gây ra nhiều hậu quả về sức khỏe và xã hội.
Cô nói: “Khía cạnh nữ tính hóa của tuổi già không phải là điều mà tôi nghĩ xã hội đã hoàn toàn hiểu được vào thời điểm này.”
Khía cạnh nữ tính hóa của tuổi già không phải là điều mà tôi nghĩ xã hội đã hoàn toàn hiểu được vào thời điểm nàyTiến sĩ Liz Allen, Đại học Quốc gia Australia
Allen cho biết nhu cầu xã hội và tình cảm của những hộ gia đình đơn độc, đặc biệt là những hộ gia đình có phụ nữ, cần được giải quyết để sự cô đơn và cô lập không gây hại.
Cô ấy cho biết cuộc trò chuyện thường xoay quanh vấn đề nhà ở cũng như cách chúng tôi xây dựng thành phố và cơ sở hạ tầng.
“Do đó, có thể có những tác động dây chuyền đối với thế hệ trẻ nếu chúng ta đầu tư vào khía cạnh nữ tính hóa của quá trình lão hóa.”
