Βάσω Καλαμάρα: Η απόλυτη ποιητική έκφραση της γυναίκας σε «άλλα χώματα»

Η Βάσω Καλαμάρα έκανε μια πολύτιμη συμβολή τόσο στα ελληνικά γράμματα του Αυστραλιώτη Ελληνισμού όσο και στην πνευματική ζωή της Αυστραλίας

Vasso Kalamaras

Στις αρχές Ιανουαρίου του 2020 έφυγε από τη ζωή η πολυτάλαντη, πολυγραφότατη και πολυβραβευμένη λογοτέχνιδα Βάσω Καλαμάρα.

«Από τις 3 Ιανουαρίου ταξιδεύει στην ‘αιώνια λιακάδα’, εκεί όπου την λούζει το Απολλώνιο Φως από το οποίο αντλούσε πνευματικότητα, φώτιση, την αγάπη και το πάθος της για τις Τέχνες, τον δημιουργικό της οίστρο».

Αυτά έγραφε στην ομογενειακή εφημερίδα «Νέος Κόσμος» η ηθοποιός, φιλόλογος και θεατρολόγος Ελένη Τσεφαλά, η οποία συναντήθηκε το 2009 με την διακεκριμένη ομογενή ποιήτρια και πεζογράφο Βάσω Καλαμάρα στην Πέρθη της Δυτικής Αυστραλίας.

Η συνέντευξη συμπεριλήφθηκε στο βιβλίο «Εκατό χρόνια θέατρο των Ελλήνων στην Αυστραλία (1910-2010)» της Ελένης Τσεφαλά από τον εκδοτικό οίκο «24 Γράμματα»

Δύο έργα της Βάσως Καλαμάρα και το περιοδικό «Αντίποδες», ένα τεύχος του οποίο ήταν αφιερωμένο στην ομογενή λογοτέχνιδα / SBS Greek / Panos Apostolou

Εκεί διαβάζουμε πως η Καλαμάρα γεννήθηκε στην Αθήνα, στην περιοχή του Θησείου, το 1932.

Όπως είπε σε συνέντευξη που παραχώρησε στην κ. Τσεφαλά, γεννήθηκα σε μια οικογένεια από ευκατάστατους γονείς:

«Ο πατέρας μου είχε εργοστάσιο ξυλείας. Παπαγιαννάκης Δημήτριος, κρητικής καταγωγής…

Η μητέρα μου πέθανε στη γέννα του αδελφού μου και η θεία μου Αλεξάνδρα ανέλαβε το μεγάλωμά μου.

Μεγάλωσα πολύ άνετα με τη γιαγιά μου, τη μητέρα τής μητέρας μου, την οποία έλεγαν Νικοτσάρα κι ήταν τρισέγγονη του καπετάν-Νικοτσάρα.

Η γιαγιά μου με βοήθησε με το λεξιλόγιό μου, ήταν Ρουμελιώτισσα.

Η γιαγιά μου ήταν αυτή που μού εμφύσησε την ικανότητα να λέω ιστορίες, απ’ αυτές που μου έλεγε (αυτή) όταν ήμουν μικρή».

Προσωπικοί λόγοι ανάγκασαν την Βάσω Καλαμάρα να μεταναστεύσει στην Αυστραλία το 1950, μαζί με τον σύζυγό της Λεωνίδα.

Η ίδια διηγήθηκε στην Ελένη Τσεφαλά με γλαφυρό τρόπο την ιστορία της μετανάστευσής της:

Η ηθοποιός Ελένη Τσεφαλά μιλά για την Βάσω Καλαμάρα στο στούντιο της ραδιοφωνίας SBS στη Μελβούρνη

«Συνάντησα τον Λεωνίδα στη Σχολή Καλών Τεχνών. Εγώ πήγαινα τότε εκεί και είχα πείσει τη φίλη μου να ποζάρει για τον [Χρήστο] Καπράλο [έναν από τους σημαντικότερους Έλληνες γλύπτες] προκειμένου να δουλέψω δίπλα του.

Τότε ήρθε ο Άγγελος Σικελιανός, πρόσεξε το έργο μου, το έβαλε στη γωνία και είπε: ‘Εδώ έχουμε μια ποιήτρια. Ότι θα τα καταφέρεις φαίνεται από τα μάτια σου’.

Κάναμε παρέα με τον Λεωνίδα, γιατί είχε έρθει από τη Φλώρινα και τον ξεναγούσαμε.

Εντωμεταξύ, αυτός είχε έτοιμα τα χαρτιά του για την Αυστραλία. Και κλεφτήκαμε.

Η θεία μου η Αλεξάνδρα με στήριξε και μου έδωσε πολλά χρυσαφικά της μητέρας μου.

Το 1950 ήρθαμε στην Αυστραλία με το πλοίο Κερύνεια».

Το 2005 ο καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Charles Sturt University, Γιώργος Καναράκης, σε κείμενό του που δημοσιεύτηκε στο τεύχος 51 του λογοτεχνικού περιοδικού «Αντίποδες» του Ελληνο-Αυστραλιανού Πολιτιστικού Συνδέσμου Μελβούρνης, έγραφε μεταξύ άλλων τα εξής για την Βάσω Καλαμαρά:

«Το λογοτεχνικό έργο της Καλαμάρα είναι πολυδιάστατο και δημιουργικό, μέσα δε σ’ αυτό και το ποιητικό της».

«Η πρώτη της ποιητική συλλογή ήταν οι ‘Σταλαγματιές’, μια αυτοέκδοση που βγήκε στην Αθήνα και υπήρξε το πρώτο βιβλίο ελληνίδας λογοτέχνιδας σε ολόκληρη την Αυστραλία που κυκλοφόρησε μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, κάτι που την τιμά ιδιαίτερα», γράφει ο καθηγητής Καναράκης.

Και συνεχίζει: «Ο ποιητικός λόγος της Βάσως Καλαμάρα υπήρξε γόνιμος και άρτιος, αλλά και η ανάγκη της να βρει νέες διόδους για την έντεχνη έκφρασή της ήταν τόσο έντονη, ώστε η δημιουργική της έξαρση την κέντρισε να συνθέσει όχι μόνο στην ελληνική γλώσσα αλλά και στην αγγλικά, μάλιστα δε με περίσση επιτυχίας.

Vasso Kalamaras

«Με τον τρόπο αυτό, η Βάσω Καλαμάρα έκανε μια πολύτιμη συμβολή τόσο στα ελληνικά γράμματα του Αυστραλιώτη Ελληνισμού όσο και στην πνευματική ζωή της Αυστραλίας της ίδιας, εμπλουτίζοντας περαιτέρω την πολυπολιτιστική αυτή χώρα και, ταυτόχρονα, εξασφαλίζοντας για τον εαυτό της μια άξια θέση στην πνευματική ιστορία της δεύτερής της πατρίδας».

Η πανεπιστημιακός, εκδότρια, συγγραφέας και κριτικός Ελένη Νίκα παρατηρεί πως η γυναίκα σε «άλλα χώματα» βρίσκεται στο επίκεντρο του έργου της Βάσως Καλαμάρα.

Η Νίκα, όπως γράφει στο ίδιο τεύχος του περιοδικού «Αντίποδες», ρώτησε την Καλαμάρα αν θεωρεί τον εαυτό της φεμινίστρια, και απάντησε ως εξής:

«Ναι, είμαι, πρέπει να είμαι. Η κάθε μου λέξη είναι για τις γυναίκες... προσπαθώ να είμαι δίκαιη με τις γυναίκες.

Για μένα, φεμινισμός είναι να προσπαθείς να απεικονίσεις σωστά τις γυναίκες, να τις αγαπήσεις, να τις εκτιμήσεις, να τους δείξεις εμπιστοσύνη.

Νομίζω ότι όταν οι γυνακες μάθουν να εκτιμούν τις άλλες γυναίκες και να αποδίδουν την αξιοπρέπεια που αρεμόζει σ’ αυτές, τότε ο κόσμος θα γίνει καλύτερος».

Vasso and Leo Kalamaras

Λίγα χρονιά αργότερα το 2009, η Βάσω Καλαμάρα θα πει στην Ελένη Τσεφαλά, πως στόχος της και όνειρό της, δεν ήταν να διαπρέψει, αλλά να γράψει και να γνωρίσει στους άλλους αυτό που είχε μέσα της. Τα υπόλοιπα ήρθαν μόνα τους σιγά-σιγά… Κάθε καινούργια δυσκολία γινόταν έμπνευση που της άνοιγε δρόμους.

Η ηθοποιός Ελένη Τσεφαλά βρέθηκε στη Μελβούρνη στις αρχές του 2024 και δέχτηκε την πρόσκληση του SBS Greek να επισκεφτεί τα στούντιο της Μελβούρνης για να γίνει η ηχογράφηση με τις απαγγελίες ποιήματων της ομογενούς λογοτέχνιδος.